Καθώς ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο μεγάλους πολέμους και μια πρωτοφανή κρίση των δημοκρατικών θεσμών, η σημερινή Ελλάδα, όσο και εάν φαίνεται παράδοξο, θα μπορούσε να αποτελέσει παγκόσμιο παράδειγμα για το πώς οι δημοκρατίες μπορούν να επιβιώσουν. 

Φέτος, η Ελλάδα γιορτάζει την 50ή επέτειο της αποκατάστασης της δημοκρατίας. Η Δημοκρατία αποκαταστάθηκε μετά την πτώση της χούντας τον Ιούλιο του 1974, ακολουθούμενη από την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Η επακόλουθη περίοδος — την οποία κοινώς αποκαλούμε "Μεταπολίτευση" — στόχευε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας της χώρας και στη διατήρηση της εθνικής της ανεξαρτησίας. Σε μια χρονιά όπου ο μισός πληθυσμός του πλανήτη καλείται να ψηφίσει, η πεντηκονταετής πορεία της χώρας μας αναδεικνύει την αντοχή και την προσαρμοστικότητα που απαιτούνται για τη διατήρηση της δημοκρατίας, την επανεκκίνηση της οικονομίας και την δημιουργία γεωπολιτικών συμμαχιών.

Τα τελευταία πενήντα χρόνια δεν ήταν εύκολα για την Γ' Ελληνική Δημοκρατία.  Καθώς η δικτατορία, που προηγήθηκε, χαρακτηρίστηκε από βασανιστήρια, αποκλεισμό των αριστερών και κομμουνιστών από την κοινωνική και πολιτική ζωή φτάνοντας σε ακραία μέτρα όπως αυθαίρετη αφαίρεση της ιθαγένειας, η νεοσύστατη δημοκρατία κλήθηκε να κάνει μια πραγματικά καινούργια αρχή. Σε αυτήν την νέα εποχή που ξεκίνησε με την Μεταπολίτευση, η χώρα επανεγκαθίδρυσε το κράτος δικαίου και τις ατομικές ελευθερίες. Νομιμοποίησε όλα τα κόμματα — συμπεριλαμβανομένου του προηγουμένως απαγορευμένου Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος — οργάνωσε εκλογές, κατάργησε τη μοναρχία και δημιούργησε ένα νέο σύνταγμα βασισμένο σε ΕυρωπαΪκές αρχές και αξίες.

Το 1981, η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) — την προκάτοχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE) —, και υιοθέτησε το ευρώ το 2001. Η ποιότητα ζωής σε ολόκληρη τη χώρα βελτιώθηκε δραματικά: το 1974, το 33% του πληθυσμού δεν είχε αποφοιτήσει από το δημοτικό σχολείο, το 64% των δρόμων δεν καλύπτονταν από άσφαλτο και το 40% του πληθυσμού ήταν αγρότες. Όμως, μέχρι το 2008, το βιοτικό επίπεδο της Ελλάδας είχε φτάσει στο ίδιο επίπεδο με αυτό των ανεπτυγμένων χωρών.

Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008, έφερε στην επιφάνεια το μη βιώσιμο δημόσιο χρέος της χώρας, οδηγώντας σε μια καταστροφική οικονομική κρίση που κόστισε στη χώρα το 26% του ΑΕΠ της. Μετά από τρία προγράμματα διάσωσης, τα λεγόμενα "μνημόνια," με μέτρα λιτότητας, αναδιάρθρωση του χρέους, και εξορθολογισμό του δημόσιου προϋπολογισμού, η Ελλάδα είναι πλέον μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης— αν και εξακολουθεί να είναι μία από τις λιγότερο παραγωγικές.

Tι μαθήματα μπορούμε να αντλήσουμε από τα 50 χρόνια Μεταπολίτευσης που γιορτάζουμε φέτος; 

Πρώτον, η δημοκρατία μπορεί να διατηρηθεί αν αποφευχθεί η παγίδα του λαϊκισμού. Η δημοκρατία της Ελλάδας άνθισε τα χρόνια μετά την δικτατορία. Αυτή η πρωτοφανής πολιτική σταθερότητα βασίστηκε σε έναν ακμάζοντα δικομματισμό και ενισχύθηκε σημαντικά από ένα μοντέλο ευημερίας που βασιζόταν στον υπέρογκο δανεισμό. Μετά την κρίση του 2008, ο δικομματισμός κατέρρευσε λόγω της προφανούς ανισότητας δύναμης μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την συνεπακόλουθη επιβολή μέτρων λιτότητας, κάτι που οδήγησε τους Έλληνες να στραφούν σε μικρότερα λαϊκιστικά κόμματα, τα οποία γιγαντώθηκαν στην περίοδο της κρίσης. 

Παρόλα αυτά, ακόμα κι όταν η Ελλάδα βρέθηκε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, η θέση της χώρας στην Ευρώπη παρέμεινε αδιαπραγμάτευτη, αποφεύγοντας έτσι το πολύ πιθανό Grexit και διατηρώντας τη δημοκρατία. Το 2019, το εκκρεμές γύρισε ξανά προς το κέντρο, με την εκλογή της κεντρο-δεξιάς κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας που έλαβε λαϊκή εντολή για βαθιές μεταρρυθμίσεις κινούμενη στα πλαίσια της αυστηρής Ευρωπαϊκής δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Η οικονομική ανάπτυξη που βασίζεται στον υπέρογκο δανεισμό θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε σοβαρή οικονομική κρίση, αλλά η ανάκαμψη είναι πιθανή όταν συνδυαστεί  με την οικονομική εξωστρέφεια. Κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, οι πρωτογενής (γεωργία) και δευτερογενής (βιομηχανία) τομείς της Ελληνικής οικονομίας συρρικνώθηκαν με παράλληλη γιγάντωση του τριτογενούς τομέα  Η Ελληνική οικονομία μετατράπηκε σε μια οικονομία βασισμένη εν πολλοίς στις υπηρεσίες και τον τουρισμό, με διογκωμένο δημόσιο τομέα, εξαγωγές που ενσωμάτωναν εργασία χαμηλής παραγωγικότητας και υψηλή παρουσία μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Τα χαμηλά επιτόκια και η έλλειψη εποπτείας από τους Ευρωπαίους οδήγησαν σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα δανεισμού τα οποία χρηματοδότησαν την ανάπτυξή της χώρας χωρίς όμως να αυξήσουν την παραγωγικότητα στο επιπέδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κρίση που ακολούθησε έφερε πολλά αρνητικό ρεκόρ όπως ανεργία (28%) αλλά και ακραία φτώχεια (18%).

Όμως η κρίση ανέδειξε την αναγκαιότητα της αναδιάρθρωσης της οικονομίας θέτοντας το επίκεντρο την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα. Όταν έκλεισε ο κύκλος του λαϊκισμού το 2019 ,η νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές κατάφερε να αυξήσει τις άμεσες ξένες επενδύσεις και τις εξαγωγές, να ανακτήσει την επενδυτική της βαθμίδα, και να πρωτοστατήσει  ως μια από τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ρυθμό ανάπτυξης ΑΕΠ 5,6% το 2022.

Η σύγχρονη ιστορίας της Ελλάδας μας διδάσκει  ότι σε μια επικείμενη απειλή, είναι απαραίτητες οι συμμαχίες με χώρες που μοιράζονται τις αξίες μας. Κατά τη διάρκεια της χούντας, η Ελλάδα ήταν απομονωμένη και είχε λίγους συμμάχους. Όμως, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, η διατήρησή της συνδέθηκε άμεσα με την παράλληλη διατήρηση και ενίσχυση της εθνικής ανεξαρτησίας. Για να εδραιώσει την θέση της στη Δύση — αλλά και να προστατεύσει τα συμφέροντα της Δύσης στην Ανατολή — η Ελλάδα εντάχθηκε στην ΕΟΚ. Μέχρι σήμερα ο πόλεμος έχει αποφευχθεί, παρά τις αυξημένες εντάσεις με την Τουρκία. Σήμερα, η χώρα χρησιμοποιεί τη στρατηγική της θέση για να παρέχει πρόσβαση στην Ουκρανία και το Ισραήλ αλλά και στις πλουτοπαραγωγικές πηγές, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, στην ευρύτερη περιοχή.

Τέλος, καμία κυβέρνηση δεν πρέπει να σταματήσει να σκέφτεται το μέλλον της κοινωνίας και της χώρας. Τα τελευταία πέντε χρόνια, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχουν βάλει τη χώρα σε μια πορεία υγιούς ανάκαμψης. Ας μην γελιώμαστε - υπάρχουν ακόμα αρκετές προκλήσεις. Όπως πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έτσι και η Ελλάδα βρίσκεται εν μέσω μιας πρωτοφανούς πολιτικής πόλωσης. Το πολιτικό οικοσύστημα της χώρας πρέπει να σταθεροποιηθεί και να αναδείξει  κόμματα που μπορούν να κυβερνήσουν αξιόπιστα αντί για τον αέναο πολλαπλασιασμό μικρών κομμάτων. Παράλληλα, πρέπει να εφαρμοστούν μέτρα για την αύξηση των πραγματικών μισθών και της παραγωγικότητας, αν και η άμεση επιστροφή  στα επίπεδα ευημερίας πριν από την κρίση εξακολουθεί να φαίνεται εξαιρετικά απίθανη  στο άμεσο μέλλον.

Η παρούσα κυβέρνηση χρειάζεται να προχωρήσει σε βαθύτερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις για να υποστηρίξει τους οικονομικούς κλάδους με μεγάλη προστιθέμενη αξία, να ενισχύσει την καινοτομία και να βελτιώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Παράλληλα, πρέπει να επανασχεδιάσει τις ισορροπίες του πολιτικού συστήματος (checks and balances). Εδώ, η επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση παρέχει μια μοναδική ευκαιρία έτσι ώστε να εξισορροπηθεί η πρωθυπουργο-κεντρική εκτελεστική εξουσία από μια ισχυρότερη νομοθετική εξουσία, να αναδομηθεί η δικαστική εξουσία, καθώς να καταστούν πιο αποτελεσματικά στην άσκηση του λειτουργήματος τους τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τέλος, η Ελλάδα θα πρέπει να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται την γεωγραφική της θέση  ώστε να συνεχίσει να ηγείται των γεωπολιτικών εξελίξεων και μεταβολών στα πλαίσια της Ευρώπης αλλά και διεθνώς.

Καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις αυξάνονται παγκοσμίως, οι δυτικές δημοκρατίες αντιμετωπίζουν αυξανόμενους κινδύνους. Όμως, το παράδειγμα της Ελλάδος επιβεβαιώνει ότι μόνο η δημοκρατία και οι διεθνείς συνεργασίες μπορούν να παρέχουν λύσεις στις προκλήσεις του 21ου αιώνα. Τα λόγια του Παύλου Μπακογιάννη — που πλήρωσε με τη ζωή του την αφοσίωσή του στη δημοκρατία — εξακολουθούν να εμπναίουν  σήμερα: «Στη Δημοκρατία, δεν υπάρχουν αδιέξοδα».